Open Data یا داده های باز چیست؟
دنیای امروز، دنیای داده‌ها و اطلاعات است. نیازهای بشر امروزی دیگر تنها پوشش، مسکن و غذا نیستند. حتی معنی جنگ‌های بشر نیز در قرن حاضر متفاوت شده است. شاید بتوان گفت که اطلاعات جزو مهمترین کالاهای استراتژیک در دنیای دیجیتالی قرن ۲۱ به حساب می‌آیند. Open Data یا همان داده‌های باز، اصطلاحی است که در دهه های اخیر بوجود آمده و با تولد خود تحولاتی را در دنیا بوجود آورده است.
تعریف و کاربرد Open Data یا داده های باز
داده های باز یا همان Open Data، مجموعه اطلاعاتی است که می توانند توسط هر شخص، در هر مکان و به هر قصدی به صورت آزادانه استفاده شوند، به اشتراک گذاشته شوند، و یا بر اساس آنها مطلبی جدید بیان شود. این تعریفی است که بنیاد Open Knowledge در سال ۲۰۰۵ به عنوان تعریفی موجز و مفصل از واژه Open Data ارائه نمود است.
اما استقبالی که دنیا از ایده داده های باز (Open Data) کرد، باعث رشد و پذیرش این ایده در میان دولت‌ها و موسسات بزرگ در دنیا شد. این استقبال سبب شد تا تعریفی دقیق‌تر و واضح‌تر برای واژه Open Data در دنیا ارائه شود. تعریفی که در آن بیشتر به مزایای «باز بودن» یا همان «آزاد بودن» در دنیای اطلاعات توجه شده است و از خطر ایجاد ناسازگاری بین پروژه‌ها و پراکنده شدن جامعه جلوگیری می‌کند.
مجوز (لایسنس) انتشار اطلاعات Open Data یا داده های باز
باز بودن اطلاعات، می‌تواند در زمینه هرگونه اطلاعاتی، از هر منبعی و با هر موضوعی مصداق داشته باشد. هر شخص می‌تواند اطلاعات خود را با صدور مجوز (لایسنس) و به قصد استفاده رایگان عموم مردم از این اطلاعات، داده های خود را به نفع جامعه منتشر کند. همچنین این تعریف می‌تواند درباره موسسات، دولت‌ها و بخش‌های عمومی نیز صدق کند تا آنها نیز بتوانند اطلاعات مفید خود را برای عموم جامعه منتشر کنند. این اطلاعات می‌توانند شامل داده‌هایی مانند اطلاعات مربوط بودجه موسسات یا دولت‌ها، نقشه‌ها، نتایج تحقیقات و مطالعات گروه‌های تحقیقاتی باشند.
داده‌های باز می‌تواند از هر حوزه‌ای مانند بخش‌های حمل و نقل، علمی، تولیدی، تحصیلی، راهداری و نقشه راه‌ها، قانونگذاری، کتابخانه‌ها، اقتصادی، فرهنگی، تجاری، طراحی، امور مالی و … منتشر شود. پس در نتیجه، تعریف «باز بودن» اطلاعات یا همان open data باید تمام این موارد را تحت پوشش داشته باشد. این باز بودن داده‌ها می‌تواند در مورد اطلاعات (بصورت کلی و یا جزئی)، محتویات متن مانند عکس‌ها، نوشته‌ها و یا حتی موسیقی نیز صدق نماید.
در راستای تحقق معنی اطلاعات باز، صاحب اصلی داده‌ها می‌بایست تا مجوز قانونی (لایسنس) واضح را برای انتشار، اشتراک و استفاده از این اطلاعات ارائه دهد. همچنین علاوه بر رفع منع قانونی، این مجموعه باید از نظر فنی نیز اطلاعات را به صورت کلی، قابل خواندن و قابل اشتراک گذاری در دسترس عموم قرار دهد. مجموعه‌های open data تمایل دارند تا به صورت رایگان و یا با حداقل قیمت در دسترس جامعه قرار بگیرند.
به طور کلی، هر شخص و یا موسسه‌ای شامل دولت، دانشگاه و یا شرکت می‌تواند با صدور مجوز اقدام به نشر اطلاعات خود برای عموم نماید.
Closed data یا اطلاعات بسته
در مقابل واژه Closed data یا اطلاعات بسته، برای مجموعه داده‌هایی بکار می رود که تنها برای عده محدودی قابل دسترسی هستند. از این قبیل داده‌ها برای مثال به اطلاعات مربوط به مشاغل اختصاصی، داده‌های مربوط به امنیت ملی و داده‌های استفاده شده در تلفن‌های همراه اشاره کرد.
دو المان مهم در مفهوم «باز بودن اطلاعات» یا «openness»
المان اول، مفهوم «باز کردن اطلاعات» از نظر قانون: صاحب اصلی داده ها باید اجازه رسمی استفاده، اشتراک و دسترسی به اطلاعات را برای عموم صادر کند. این اجازه معمولا با صدور یک مجوز (باز) یا open license برای انتشار، امکان دسترسی و استفاده عموم به این اطلاعات داده می شود. البته قراردادن اطلاعات در دامنه‌ها و سایت‌های عمومی نیز به معنای صدور این مجوز از طرف ناشر آن تلقی می‌شود.
المان دوم، مفهوم «باز کردن اطلاعات» از نظر فنی: برای استفاده از open data ها، هیچ گونه مشکل و سد فنی ای نمی‌بایست وجود داشته باشد. برای مثال انتشار داده‌ها به صورت چاپ شده روی کاغذ (و یا در قالب جدول و عکس در فایل‌های pdf) باعث می‌شود که استفاده از داده‌ها بسیار دشوار شوند. بنابراین در تعریف “باز بودن” اطلاعات، الزامات مختلفی از جهت “باز بودن فنی” اطلاعات وجود دارد. مثلا اطلاعات باید قابلیت خوانده شدن توسط ماشین را داشته باشند و به صورت کلی و آزاد در دسترس باشند.
در این حوزه، چند جنبه اصلی دیگر نیز وجود دارد که جزئیات آن در تعریف “باز بودن” از نظر فنی شرح داده می‌شود. Open Data ها اطلاعات و داده‌هایی هستند که برای هر شخص در جامعه، بدون در نظر گرفتن آنکه آن شخص کیست، چرا می‌خواهد از این اطلاعات استفاده کند، کجا قصد دارد از این اطلاعات استفاده کند، و قصد انجام چه کاری با این اطلاعات را دارد، می‌بایست قابل دسترسی باشد.
تعیین شرایط از طرف ناشر Open Data یا داده های باز
«Open Data» می‌باید به صورت کلی (یعنی به نحوی که استفاده از آن آسان باشد) و رایگان در دسترس مردم قرار بگیرد. این اطلاعات می‌بایست به صورت دیجیتالی، ترجیحا قابل دانلود از طریق اینترنت، و با قابلیت دستکاری شدن بوسیله کامپیوتر، ارائه شود. در غیر اینصورت، کاربران نمی‌توانند به راحتی از داده‌های منتشر شده استفاده کنند.
در تعریف «داده های باز» به طور کلی منتشر کننده اطلاعات اجازه ندارد شرایط خاصی را برای مصرف کننده داده‌ها تعیین نماید. اما وی مجاز است که از مصرف کنندگان داده‌ها بخواهد تا با هر روش مناسبی، اعتبار داده‌ها را حفظ نموده، و در صورتی که تغییری در اطلاعات بوجود آورد آن را مشخص نماید، و یا اگر با استفاده از اطلاعات ایشان به داده‌های جدیدی دست یافت، آن را نیز برای عموم منتشر نماید. به بیان دیگر صاحب نشر، حق دارد از مصرف کننده بخواهد که در هنگام استفاده از این داده‌ها، حتماً مأخذ اطلاعات را نیز ذکر نماید.
بخش اعظم Open Data یا داده های باز از طریق Open API صورت می‌پذیرد. در این مقاله مقاله بخوانید: Open API چیست؟
چرا ایده Open Data رشد زیادی داشت:
- Open Data ها در دسترس همه هستند و برای عموم قابل دستیابی می‌باشند. به همین دلیل مردم به سادگی می‌توانند به اطلاعات مورد نیاز خود برسند.
- Open Data ها را می‌توان مجددا استفاده و منتشر نمود. به همین دلیل مردم می‌توانند چندین بار از این اطلاعات استفاده کنند و دوباره آنها را با یکدیگر به اشتراک بگذارند.
- Open Data ها قابلیت جهانی بودن و در دسترس تمام مردم دنیا بودن را دارند. به همین دلیل هم هر شخصی، از هر کشوری قادر است تا از این اطلاعات استفاده کند.
استفاده های عملی و کاربردی از Open Data یا داده های باز
یک نمونه از استفاده‌های سودمند صورت گرفته از open data (داده های باز)، برنامه‌های محبوب و کاربردی «نقشه» در تلفن‌های هوشمند هستند. شرکت‌های استارتاپی بسیاری در نقاط مختلف جهان با استفاده از منابع اطلاعاتی باز دست به تولید برنامه‌های مسیریابی زده اند. برنامه‌هایی که به مردم در تخمین زمان رسیدن به مقصد، راه‌های ممکن برای رسیدن، میزان ترافیک و … کمک شایانی می کند.
همچنین در زمینه سلامت، امور مالی، کاریابی، گردشگری و غیره نیز شرکت‌های استارتاپی مختلفی در سطح جهان ایجاد شده اند که هرکدام به نوبه خود با استفاده از همین داده‌های باز، خدماتی ارزشمند را به مردم ارائه نموده اند.
وضعیت کنونی Open Data ها
امروزه کشورهای بسیاری به منشور Open Data پایبند هستند. گروه کشورهای G8 در سال ۲۰۱۳ به این منشور پیوست. قانون پاسخگویی دیجیتال و شفافیت (DATA) سال ۲۰۱۴ در ایالات متحده آمریکا، قرار بود تا سال ۲۰۱۷ به طور کامل اجرایی شود. این اجرا الزاماتی را برای آژانس‌های فدرال بوجود می‌آورد و آنها را موظف می‌کرد تا همه گزارشات هزینه های خود را به صورت باز منتشر نمایند.
در مجموع باز شدن فضای اطلاعاتی در جوامع دنیا، موجب شفافیت در کار دولت‌ها، بالا رفتن آگاهی ملت‌ها، تامین ساده‌تر نیازهای مردم و دستیابی آنان به دانشی فراتر از اطلاعات پیرامون‌شان شده است. اما استفاده از این امکان و تکنولوژی نیز مانند دیگر تکنولوژی‌های روز دنیا مشکلات و سختی‌هایی را نیز به دنبال داشته است.
اما مسلما، در همین بستر است که استارتاپ‌های بسیاری توانسته اند با استفاده از Open Data ها، سرویس‌های ارزشمند و کارایی را برای مردم بوجود آورند.
